Periodiek honger lijden is goed voor ons lichaam. Maar de drang om bovenmatig te eten zit diep in onze genen. Minder eten is lastiger dan af en toe niets eten. We hebben altijd geleefd onder omstandigheden waarin voedsel niet continu beschikbaar was. Pas de laatste paar honderd jaar, sinds de industriële revolutie, hebben heel veel mensen altijd voldoende te eten. “Maar voor een gezond lichaam is het helemaal niet goed om driemaal daags een flinke maaltijd te gebruiken. En voedsel is tegenwoordig overal en altijd goedkoop te krijgen. Die overmaat komt als een boemerang naar ons terug,” zegt Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie van het Leids Universitair Medisch Centrum.
“Ons lichaam is nog steeds ingesteld op tijden met weinig voedsel. Dat gaat terug tot de tijd van de jager-verzamelaar. Toen was het bittere noodzaak om een periode zonder eten te kunnen overleven. Maar we hebben nog steeds de drive om al het eten dat we vinden direct naar binnen te werken. Terwijl we het nu niet meer nodig hebben.”
“De tijd sinds de komst van de landbouw, 10.000 jaar geleden, is extreem kort in evolutionaire termen. Voor substantiële aanpassingen heeft de evolutie veel meer tijd nodig. Bovendien werkt de geneeskunde die gewenste aanpassing tegen. Als je de natuur zijn gang zou laten gaan, zouden mensen die de neiging hebben te zwaar te worden, en daardoor minder vruchtbaar, langzaam uit de bevolking verdwijnen. Maar dat staan wij niet toe. Iedereen kan dankzij de medische wereld kinderen krijgen.”
“Dierexperimenten, vooral bij muizen en ratten, leveren bewijs voor gunstige effecten op het lichaamsgewicht, diabetes type 2, hart- en vaatziekten, sommige typen kanker, het immuunsysteem en ontstekingen. Dezelfde moleculaire biologie als bij dieren vindt plaats bij mensen. Er is dan ook veel reden om aan te nemen dat vasten bij mensen diezelfde voordelen zal laten zien: vrijwel geen diabetes, minder kanker en gezonder oud worden.”
“Voedsel is bouwstof en energie. Die bouwstof kun je wel even missen, maar energie heb je altijd nodig. Als we op een gegeven moment minder energie innemen, gaan onze cellen zichzelf opeten. Dat doen ze heel selectief. Ze eten niet de gezonde delen van de cel, maar gebruiken alleen de beschadigde delen als brandstof. Als je gaat vasten, ruimen die cellen zich als het ware vanzelf op. Die schoonmaakactie, autofagie heet dat proces, maakt dat je als het ware gezonder wordt.”
“Tevens wordt het hormonale systeem beïnvloed. Vooral de productie van groei stimulerende hormonen, zoals insuline, gaat naar beneden. Dat is gunstig, want we weten dat die groeifactoren cellen beschadigen. Dat gebeurt dus minder bij het vasten en verklaart tegelijk waarom minder eten vooral gunstig is voor suikerpatiënten.”
“Calorische restrictie, anders gezegd: langdurig minder eten, voorkomt bij apen hart- en vaatziekten, kanker en diabetes. Ook bij talloze andere diersoorten, van wormen tot fruitvliegen en van vogels tot reptielen, is dat onderzocht. Bij al die dieren heeft minder eten hetzelfde effect op de gezondheid als af en toe niet eten. Periodiek vasten is minder intensief onderzocht, maar heeft in elk geval bij muizen dezelfde effecten.”
“Ja, dat heeft hetzelfde effect als regelmatig vasten. Alleen is het veel moeilijker om elke dag het aantal calorieën met 30 tot 40 procent te minderen. Het gaat ons makkelijker af om af en toe een korte periode heel erg weinig te eten en daarna weer te doen wat je gewend bent.”
“Met enige regelmaat, samen met mijn vrouw. Dan eet ik alleen ‘s avonds rond een uur of zeven wat groentesoep en soms nog wat yoghurt met bosbessen. Meer niet, geen ontbijt en lunch en zeker niks tussendoor snaaien. De optimale duur van vasten volgens de Amerikaan Valter Longo, de grootste expert op dit gebied, ligt rond de vijf dagen per drie maanden. Maar wellicht heeft korter ook al gunstige effecten.”
“Dat weten we eigenlijk niet zo goed. Als je een laag lichaamsgewicht hebt, moet je oppassen dat je niet in een energetische crisis komt. En het is in het algemeen af te raden voor mensen die ziek zijn. Aan de andere kant zou het voor bepaalde ziektes, zoals reumatische aandoeningen, juist wel eens gunstig kunnen zijn. Het zou me niets verbazen als we de komende jaren meer leren over de therapeutische effecten van vasten op andere aandoeningen dan diabetes.”
Artikel in het Parool, 3 januari 2018 – Peter de Jaeger– Leiden
